Στο βιβλίο αυτό το έργο του Θουκυδίδη αντιμετωπίζεται ως φιλοσοφική πραγματεία με ηθικό και πολιτικό περιεχόμενο, ως κώδικας ορθής συμπεριφοράς στην ατομική αλλά και στην κοινωνική δραστηριότητα, με τελικό σκοπό την ατομική και κοινωνική ευδαιμονία, γιατί αυτά τα δύο είναι αξεχώριστα, όπως διδάσκει ο Θουκυδίδης. Ο Επιτάφιος των Περικλή-Θουκυδίδη είναι το ευαγγέλιο της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας για τους αιώνες: είναι η κορυφαία στιγμή του ανθρώπινου πνεύματος, στην οποία κατόρθωσε αυτό να φτάσει κατά το «χρυσό αιώνα» του Περικλή, το θαύμα αυτό όλων των εποχών, για μοναδική και ανεπανάληπτη φορά.

Με κεντρικό θέμα-πυρήνα τον πόλεμο γενικά και ειδικά τον Πελοποννησιακό ή Αθηναϊκό πόλεμο, ο Θουκυδίδης εξακτινώνει προς την περιφέρεια του κύκλου του έργου του όλες τις έννοιες γύρω απ’ αυτόν. Κι αυτό δε γίνεται απλά ως μία περιγραφή ιστορικών γεγονότων με μυθολογική ερμηνεία, όπως συνήθως κάνει ο Ηρόδοτος, ή ως μια απλή εξιστόρηση δίκην ημερολογίου, όπως ο Ξενοφών, αλλά πέρα από την καταγραφή των γεγονότων κατά χρονολογική σειρά, διεισδύει στο βάθος της ψυχής των πρωταγωνιστών και των γενικών αποφάσεων των πολιτών μιας πόλεως-κράτους (κοινωνίας). Έχει συνείδηση ότι το έργο του θα μείνει «κτήμα ες αεί», όσο η ανθρώπινη φύση θα παραμένει η ίδια, και δικαιώνεται απόλυτα.