Φουρφούρι | «Με το παιδικό βιβλίο, το παιδί ανακαλύπτει τον κόσμο»

Από την πρώτη στιγμή που ασχοληθήκαμε με το βιβλίο, εδώ στο Booktown.gr, μας κέντρισε το ενδιαφέρον ένας εκδοτικός οίκος, πιο μικρός και διαφορετικούς από τους παραδοσιακούς της αγοράς.

Οι Εκδόσεις Φουρφούρι / Brainfood, νέες στο χώρο του παιδικού βιβλίου, με τον Νίκο Χατζόπουλο στο τιμόνι τους ωστόσο, που δεν είναι καθόλου καινούργιος στον κόσμο του βιβλίου, έρχονται με τη δική τους πρόταση σε αυτό το ιδιαίτερο σημείο της ανάγνωσης. Στο βιβλίο που διαμορφώνει εν μέρει χαρακτήρες.

Μιλήσαμε μαζί του για την πορεία ως τώρα του Φουρφούρι, τα μελλοντικά σχέδια αλλά και τον χώρο του βιβλίου γενικότερα, σε μια πολλή ενδιαφέρουσα κουβέντα.

Γράφει, ο Γιώργος Μεσολογγίτης:

Για αρχή, τι σημαίνει Φουρφούρι;

Είναι το παιχνίδι »μύλος» που παίρναμε μικροί από τις πλατείες και το φυσούσαμε. Είναι κάτι ευχάριστο, εύηχο και μας φτιάχνει ένα ωραίο λογότυπο. Είναι κάτι που φέρνει σε όλους μια γλυκιά νοσταλγία. Το Φουρφούρι είναι μια αυτόνομη εκδοτική προσπάθεια για το παιδικό βιβλίο, υπό τη σκέπη και δίκτυο διανομής της Brainfood. Μέχρι τώρα έχουμε προσανατολιστεί κυρίως σε εικονογραφημένα βιβλία για ηλικίες 3-5 και 5-7 ετών, ενώ έχουμε ξεκινήσει και μια σειρά εφηβικής λογοτεχνίας. Σύντομα θα εμπλουτίσουμε περισσότερο τον τομέα των βιβλίων με δραστηριότητες και προσχολικής ηλικίας.

Τι εστί Brainfood λοιπόν για όσους δεν ξέρουν;

Είναι μια εταιρία που παράγει περιεχόμενο σε βιβλία, ενώ έχουμε για τα sites Avopolis, Platform και Botrini.gr

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τις εκδόσεις Φουρφούρι, μετά από μια μεγάλη πορεία σε άλλα είδη βιβλίου με τις εκδόσεις ΟΞΥ και Brainfood; Γιατί ακόμα ένας εκδοτικός λοιπόν να ασχοληθεί με το παιδικό βιβλίο;

Σίγουρα κυκλοφορούν ήδη πολύ καλά παιδικά βιβλία στην αγορά, αλλά και ακόμα περισσότερα, όχι και τόσο καλά. Εμείς θέλουμε να προσθέσουμε τη δική μας αισθητική πινελιά και όσο γίνεται ακόμα ποιοτικότερο περιεχόμενο. Και όσον αφορά τα κείμενα αλλά και την εικονογράφηση. Ξέρεις, έχουμε μεγαλώσει, είμαστε μπαμπάδες και τα βλέπουμε διαφορετικά τα πράγματα τώρα. Γενικώς ότι κάνουμε στην Brainfood είναι πρωτίστως προσωπική ανάγκη, καθώς η έκδοση βιβλίων στην Ελλάδα δεν είναι τόσο μεγάλο επιχειρηματικό κομμάτι ώστε να βγάζεις χρήματα εύκολα. Εμείς βάζουμε και το συναίσθημα μέσα, αλλά δεν θα πω ψέματα. Το παιδικό βιβλίο έχει μεγάλη μερίδα τζίρου σε μια μικρή αγορά (μαζί με τα βιβλία αυτοβελτίωσης) και είναι ακόμα ένας λόγος για τη δημιουργία του Φουρφούρι.

Είναι γενικό φαινόμενο η περιορισμένη αγορά του βιβλίου (αναλογικά πάντα) και στις άλλες χώρες ή είναι στην Ελλάδα;

Οι Ιταλοί έχουν ένα γνωμικό: Αν θες να χάσεις λεφτά, επένδυσε σε κρασιά ή έκδοση βιβλίων. Παγκοσμίως το βιβλίο έχει πολλή φύρα. Πρέπει να εκδώσεις 100 για να σου κάνει το 1 το μπαμ. Και μπορεί το ποσοστό επιτυχίας να είναι και μικρότερο του 1%. Ακόμα και ένας εκδοτικός όπως η Penguin που βγάζει περίπου 5000 τίτλους το χρόνο, είναι κοντά στους 100 αυτοί που τραβάνε και σώζουν και τα υπόλοιπα.

Δεν υπάρχουν πλούσιοι εκδότες δηλαδή;

Θα το θέσω λίγο διαφορετικά. Στην Ελλάδα τουλάχιστον, ο πιο πλούσιος εκδότης, δεν μπορεί να συγκριθεί με τον πιο πλούσιο έμπορο αυτοκινήτων για παράδειγμα. Έτσι, η οδός που ακολουθούμε στο Φουρφούρι είναι να βγάζουμε κάποια βιβλία που ξέρουμε ότι θα είναι εμπορικά και θα τραβήξουν, για να στηρίξουν αυτά, κάποιες προσωπικές συναισθηματικές επιλογές, που σε άλλη περίπτωση δεν θα μπορούσαν να σταθούν στον ανταγωνισμό.

Μου έκαναν εντύπωση τα «Βιβλίο με τα Λάθη» και «Γούλφι».

Πράγματι, ήταν ένα στοίχημα κι αυτό καθώς το πρώτο είχε μια απαιτητική εικονογράφηση για τον μέσο γονιό, είναι αρκετά πειραματική και ειδικά για αυτό το βιβλίο για παράδειγμα, στηριζόμαστε στον γονιό που έχει μια πιο ανεπτυγμένη αισθητική άποψη. Και αυτό ισχύει και για το Γούλφι, κυρίως για το κεντρικό μήνυμα της ιστορίας, που είναι η διαφορετικότητα. Σε μια αρκετά συντηρητική κοινωνία όπως είναι η ελληνική, είναι ένα βιβλίο που μπορεί να παρεξηγηθεί. Υπήρξε περίπτωση για τον Γούλφι που σύλλογος γονέων διαμαρτυρήθηκε.

Από παλιότερα με σειρές βιβλίων όπως η Κόλαση για παράδειγμα, οι εκδόσεις ΟΞΥ/Brainfood έχουν επιδείξει υψηλό κύρος όσον αφορά τη λογοτεχνική αλλά και γραφιστική επιμέλεια του κάθε βιβλίου. Ήταν κάτι που το είχατε ως στόχο να έχετε τέτοια τεχνική προσέγγιση;

Είμαστε επαγγελματίες, άρα είναι η συζήτηση αν είναι καλή η επιμέλεια ή η μετάφρασή ή το στήσιμο ενός βιβλίου, είναι κακό πράγμα. Ωστόσο καταλαβαίνω, ότι έχουν υπάρξει βιβλία που κυκλοφόρησαν με λάθος τρόπο στην Ελλάδα. Υπάρχουν άνθρωποι που πολλές φορές δεν έχουν ιδέα τι είναι αυτό που κάνουν. Ίσως, μόλις το 20% των εκδοτικών στην Ελλάδα ξέρει τι κάνει. Η εκδοτική τέχνη είναι τεράστια και πολύπλοκη. Ένας εκδότης πρέπει να ξέρει από χαρτιά, μελάνια, εκτυπώσεις, βιβλιοδεσία πριν μπούμε στην συζήτηση για επιμέλεια και μετάφραση. Ακόμα και όταν ένα κείμενο σου αρέσει και αποφασίζεις να το εκδώσεις, είναι μεγάλη η εμπειρία που χρειάζεται ώστε να ξέρεις σε ποια μορφή θα το εκδώσεις, για να το αναδείξεις. Δεν ταιριάζουν όλα τα κείμενα σε όλα τα στησίματα. Έτσι, το να είσαι καλός ή κακός εκδότης, είναι μια διαδικασία συνεχής και δύσκολη που θα κριθεί στο σύνολό της.

Οπότε μαζί με το λογοτεχνικό μέρος του παιδικού ή γενικώς του βιβλίου, πρέπει να εξελίσσεται και το τυπογραφικό του μέρος κάποιες φορές.

Φυσικά. Για παράδειγμα, όταν επιλέγεις ένα κλασικό βιβλίο προς έκδοση, ας πούμε για παράδειγμα από τη δεκαετία του ’70, θα πρέπει να το παρουσιάσεις διαφορετικά σε σχέση με τον τρόπο που κυκλοφόρησε αρχικά, χωρίς ωστόσο να αλλάζεις την εστίαση από το κεντρικό του μήνυμα. Χρειάζεται μελέτη ακόμα και για τις γραμματοσειρές.

Πώς γίνεται η επιλογή των παιδικών που εκδίδει το Φουρφούρι;

Ανάλογα αν η επιλογή γίνεται για μαζικό κοινό ή πιο ειδικό (π.χ. νεανικό) ή αν θέλεις να δημιουργήσεις εσύ το κοινό. Όπως και πιστεύω ότι έχουμε κάνει εμείς με κάποια βιβλία, αφήνοντας έτσι ένα μικρό στίγμα στην ελληνική βιβλιογραφία. Ψάχνουμε εκδόσεις και οίκους του εξωτερικού να έχουν αυτό το στοιχείο που θα μας μαγεψει, πρώτα σαν αναγνώστες και να μας κάνει να θέλουμε να το δούμε στα ελληνικά.

Οι εκδόσεις ΟΞΥ/Brainfood είναι από τους λίγους εκδοτικούς, που μπορείς να πεις ότι έχουν οπαδούς, όχι απλώς αναγνώστες. Αν και το Φουρφούρι είναι φρέσκο, ξεκίνησε μόλις το 2018, είναι στόχος να συνεχίσει αυτή την παράδοση;

Με τιμά αυτό που λες και ναι, πάντα ζήλευα μια δισκογραφική εταιρία την 4AD, που κάθε κυκλοφορία της, ανεξαρτήτως μπάντας, είχε υποστήριξη από το κοινό της, καθώς πίστευαν στην αισθητική της εταιρίας και ήξεραν από πριν ότι θα λάβουν ένα σωστό αποτέλεσμα. Ήξεραν την κουλτούρα του παραγωγού. Ωστόσο στο παιδικό βιβλίο, επειδή δεν είναι λογοτεχνία τρόμου ή επιστημονικής φαντασίας που οι επιλογές είναι περιορισμένες, είναι πιο δύσκολο να αφήσεις το στίγμα σου. Θα το προσπαθήσουμε πολύ όμως.

Έχω την εντύπωση όμως ότι για το τόσο σύντομο χρόνο ζωής του Φουρφούρι, έχετε κάνεις κάποιες εμπορικές επιτυχίες, όπως ο «Μπαμπάς μου» για παράδειγμα, που έχω ακούσει να το συζητάνε σχεδόν όλοι.

Ήταν ένα συγκινητικό βιβλίο, εγώ όταν το διάβασα έκλαψα. Τι να πω; Πρέπει να παλεύουμε να φέρνουμε στον αναγνώστη ό,τι καλύτερο μπορούμε. Και υπάρχουν παγκοσμίως, τόσο καλαίσθητοι και μικροί εκδοτικοί και κυρίως άγνωστοι, με υπέροχα βιβλία για να αναδείξεις. Για να βρεις το καλό βιβλίο, πρέπει να σκάψεις βαθιά Στην επιφάνεια είναι αυτό που βλέπουν όλοι. Από κάτω πάντα έρχεται αυτό που θα μεγαλώσει και θα γίνει γνωστό. Παρακολουθώ πάντα εκδόσεις που δεν είναι «καρφιτσάκηδες» και έχουν μαζική παραγωγή, αλλά από επιλογή περιορίζονται τους 50 τίτλους ανά έτος, το μέγιστο.

Πού βρισκόμαστε ως Έλληνες δημιουργοί (συγγραφείς και εικονογράφοι) στο παιδικό βιβλίο;

Είναι δύσκολα. Μας έρχονται δεκάδες ωραία κείμενα, που αναζητούν εικονογράφηση. Όπως καταλαβαίνεις, στο εικονογραφημένο βιβλίο αυτό είναι το πιο σημαντικό συστατικό για την ποιότητα και την εμπορικότητα του βιβλίου. Στην Ελλάδα έχουμε πολύ καλούς εικονογράφους και σε καμία περίπτωση ως εκδοτικός δεν τους σνομπάρουμε. Απλώς ο λόγος που ακόμα δεν συνεργαζόμαστε είναι το μεγάλο κόστος. Το να πάρεις μια έτοιμη, στημένη δουλειά από το εξωτερικό, που θα πληρώσεις μόνο δικαιώματα και μετάφραση, είναι φτηνότερο από το να πληρώσεις να φτιάξεις κάτι από την αρχή.

Είναι τόσο μεγάλη η διαφορά;

Ναι. Ας μιλήσουμε με αριθμούς. Αγοράζοντας ένα έτοιμο βιβλίο του εξωτερικού, μπορεί και να κοστίζει περίπου 1000-1200 ευρώ, αφού τα έξοδά του τα έχει ήδη αποσβέσει μέσω μεγάλων αγορών. Αυτά τα χρήματα όμως, όπως είναι λογικό, δεν είναι αρκετά για να απασχολήσεις έναν Έλληνα εικονογράφο τρεις ή τέσσερις μήνες για να πάρεις το αποτέλεσμα που θες. Μια αντίστοιχη εικονογράφηση όπως του Μπαμπά μου για παράδειγμα, στην Ελλάδα θα κόστιζε τουλάχιστον το διπλάσιο σε έναν καλό εικονογράφο που σέβεται τον κόπο του. Βέβαια, για να το πούμε και αυτό, οι μεγάλοι εκδότες το προσπαθούν και στηρίζουν Έλληνες, όχι μόνο με το εκδίδουν στην Ελλάδα, αλλά αντίστοιχα, πουλώντας αυτές τις εικονογραφήσεις σε άλλες χώρες. Είναι κάτι που θέλω να το κάνω κι εγώ όταν το Φουρφούρι πατήσει γερά στα πόδια του.

Πώς πραγματοποιείται μια τέτοια ιδέα;

Εδώ πάμε σε ένα διαφορετικό πρόβλημα που είναι οι ατζέντηδες. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα έχουμε μόνο μία που κάνει τη συγκεκριμένη δουλειά, οπότε πόσους τίτλους να καταφέρει να προωθήσει;

Πόσο μεγάλη ευθύνη είναι το παιδικό βιβλίο; Κυρίως το μάρκετινγκ του, αφού μπορεί να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα το να πέσει σε λάθος χέρια ένα βιβλίο που δεν προορίζεται για τη συγκεκριμένη ηλικία. Ας φέρουμε για παράδειγμα το Γιαρκ, που είναι ξεκάθαρα νεανικό βιβλίο, που τελικώς όμως δεν κυκλοφόρησε από το Φουρφούρι, αλλά από το label του ΟΞΥ, λόγω θεματολογίας.

Αυτό είναι το θέμα της συντηρητικής κοινωνίας που λέγαμε πριν. Ναι, το φοβηθήκαμε το Γιαρκ να κυκλοφορήσει ως Φουρφούρι και όμως εκεί ανήκει. Είναι γεγονός ότι ένα παιδικό βιβλίο δεν θα έχει ακατάλληλη φρασεολογία και όμως ο γονιός είναι εύθικτος πολύ πιο πέρα από αυτό.

Κι όμως ήταν γλυκούλι βιβλίο.

Μα, ναι. Στο εξωτερικό το Γιαρκ είναι ξεκάθαρα εφηβική λογοτεχνία, αλλά στην Ελλάδα το εντάξαμε στην ενήλικη. Κάποιοι λένε ότι αυτό είναι ξένο με την ελληνική κουλτούρα και παράδοση, αλλά αν ψάξεις τους μύθους και τα ελληνικά παραμύθια που μας λέγανε μικρούς, θα βρεις πιο τρομακτικά πράγματα από το Γιαρκ. Η άποψή μου είναι πως το παιδικό βιβλίο είναι ένα υπέροχο όχημα για το παιδί, ώστε να γνωρίσει κόσμους, διαφορετικούς από αυτούς που ζει. Να αναγνωρίσει αξίες που ίσως δεν μπορεί να βρει στη γειτονιά του. Το βιβλίο πρέπει να σου διαμορφώνει κέντρα σκέψης και χαρακτήρα.

Ποια είναι η πιο σημαντική ηλικία στο παιδικό βιβλίο.

Ξεκάθαρα μετά από τα 9 και μετά. Εκεί όπου έχει περάσει η φάση με τα βιβλία δραστηριοτήτων και η φάση με τα εικονογραφημένα με το ελάχιστο κείμενο· πέρασε και η φάση με τις ευχάριστες ιστορίες για ζωάκια και λουλουδάκια. Παλιότερα σε αυτές τις ηλικίες, π.χ. από 10 μέχρι και τα 18, υπήρχε ένα μεγάλο κενό. Εκεί το παιδί σταματούσε να διαβάζει, καθώς η πίεση από ένα σχολείο-κάτεργο του μαθαίνει ότι το διάβασμα είναι τιμωρία και το κάνει να αντιπαθήσει το βιβλίο ως αντικείμενο. Έτσι αν είχε την έφεση μέσα του, ξανάβρισκε επαφή στα 18 του. Αυτό το κενό, στην Ελλάδα κυρίως, το κάλυψε το Χάρι Πότερ κατά κύριο λόγο. Το παιδί των 10 ετών, συνέχισε να διαβάζει και να μεγάλωνε μαζί με τον ήρωα, στα καλά και τα δύσκολα, μέχρι να ενηλικιωθεί. Και έτσι στην πορεία θα μάθει και την πιο κλασική εφηβική λογοτεχνία, παρέα, ίσως, με Λουντέμη και Πηνελόπη Δέλτα όταν πατήσει τα 17-18.

Ποιο είναι το άμεσο μέλλον για το Φουρφούρι;

Είναι πολλά, πραγματικά πολλά βιβλία, αυτά που θέλω να εκδώσω και θα το κάνω. Και είναι ακόμα περισσότερα αυτά που θέλω και δεν μπορώ να το κάνω, εξαιτίας των λόγων που ήδη αναφέραμε. Δεν θα τα δεχτεί ο Έλληνας γονιός.