Η επανάσταση προετοιμάστηκε απ᾽ όλες τις λόγιες τάσεις της εποχής, ήταν έργο και απλών ιερέων και μοναχών, αλλά στην πράξη ήταν εν τέλει έργο των απλών ανθρώπων του λαού. Βεβαίως κάποιοι ξεπέρασαν τα όρια στους καπνούς, στις αντάρες και στα βόλια, τα οποία, κι’ όχι εμείς μόνο, αλλά και πολλοί συμμετέχοντες κληρικοί καυτηρίασαν. Συνολικά, όμως, ήταν μια «εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση» με βάση τα πολιτικά κριτήρια και στηρίχτηκε στη «θεολογία της απελευθέρωσης» με βάση τα σύγχρονα θεολογικά κριτήρια. Το γεγονός ότι οι πρωταγωνιστές ήταν κατά το μάλλον ή ήττον ορθόδοξοι χριστιανοί (αν και κάποιοι «αγριοχρίστιανοι»), η μεγάλη συμμετοχή ιερέων και μοναχών και η έστω με δεύτερη σκέψη συμμετοχή αρχιερέων έβαλε και το χριστιανικό στίγμα. Το σχίσμα όμως που επήλθε με την Βαυαροκρατία έναντι του Οικ. Πατριαρχείου, γέννησε την «ελληνοχριστιανική» ερμηνεία και εξ αυτής και ιδεολογία, εξού και ο επίσημος εορτασμός στις 25 Μαρτίου (που δεν έχω κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα).
Γι’ αυτό και σήμερα κυκλοφορούν τέσσερις οπτικές για το είδος της επανάστασης, για τις οποίες δεν είμαι ειδικός για να επιμείνω. Θεωρώ όμως ότι οι τρεις απ’ αυτές κουτσουρεύουν πλευρές. Η σύνθεση όλων των πλευρών της θεωρώ ότι είναι δίκαιη και αντικειμενική.

Δείτε όλα τα βιβλία για την Επανάσταση του 1821 ΕΔΩ